ดร.สติธร ธนานิธิโชติ ผอ.สำนักนวัตกรรมเพื่อประชาธิปไตย สถาบันพระปกเกล้า มองนโยบายเส้นเลือดฝอย กทม. ปรับบทบาทท้องถิ่นดำเนินภารกิจควบคู่กับส่วนกลาง แก้ปัญหาการกระจายอำนาจที่ยังไม่เป็นจริง
นโยบายเส้นเลือดฝอย คืออะไร?
ภารกิจในโครงการขนาดเล็กในระดับชุมชนที่ช่วยแก้ปัญหาใกล้ตัว เช่น ทางเท้าพัง น้ำท่วมขัง ขยะสะสม ฯลฯ เพื่อเพิ่มประสิทธิภาพของโครงการขนาดใหญ่ในระดับเมือง ทั้งนี้แม้จะลงทุนในเส้นเลือดใหญ่ แต่ถ้าละเลยเส้นเลือดฝอย ระบบการพัฒนาเมืองไม่มีทางจะแข็งแรงได้ นโยบายดังกล่าวจึงต้องให้ความสำคัญในการดูแลเส้นเลือดฝอยให้เข้มแข็งขึ้น พร้อมสร้างสมดุลคู่ขนานไปกับการพัฒนาโครงการเส้นเลือดใหญ่
ในปี 2565 นายชัชชาติ สิทธิพันธุ์ ผู้ว่าราชการจังหวัดกรุงเทพมหานคร เคยกล่าวถึงนโยบายเส้นเลือดฝอยบนเพจเฟซบุ๊ก ชัชชาติ สิทธิพันธุ์ ว่า “ระบบต่าง ๆ ในกรุงเทพฯ คล้ายกับร่างกายคน มีระบบเส้นเลือดใหญ่ที่เป็นหลัก อยู่ส่วนกลาง และมีเส้นเลือดฝอยที่กระจายไปยังส่วนต่าง ๆ ของร่างกาย … ระบบเส้นเลือดฝอยที่มีปัญหา สุดท้ายแล้วจะส่งผลกระทบต่อการทำงานและประสิทธิภาพของเส้นเลือดใหญ่ … การแก้ไขปัญหา “เส้นเลือดฝอย” อาจจะไม่น่าตื่นเต้น เร้าใจ เหมือนกับการก่อสร้างโครงการใหญ่ ๆ อย่างอุโมงค์ยักษ์ แต่คือเรื่องสำคัญที่จะทำให้คุณภาพชีวิตของพวกเราดีขึ้น สิ่งที่สำคัญที่สุดของการแก้ปัญหา ‘เส้นเลือดฝอย’ คือความเข้าใจ ความเอาใจใส่ และความตั้งใจจริง”
เส้นเลือดฝอยแก้การกระจายอำนาจ
สำหรับโครงสร้างการบริหารประเทศไทย ประกอบด้วย ราชการส่วนกลาง ราชการส่วนภูมิภาค และราชการส่วนท้องถิ่น เมื่อมีหลายระบบมากจึงเป็นปัญหา เพราะราชการส่วนกลางมองว่า ราชการส่วนท้องถิ่นอย่างองค์การบริหารส่วนจังหวัด (อบจ.) เป็นเครื่องมือที่จะสานต่อนโยบายของรัฐบาลลงไปสู่จังหวัด ขณะที่ อบจ. ก็มีความตั้งใจเดิมจะแก้ปัญหาให้กับประชาชนในพื้นที่เช่นกัน แต่ในบางครั้งสิ่งที่ชาวบ้านต้องการ กลับไม่มีอยู่ในกรอบการทำงานที่ส่วนกลางมอบหมายให้ อบจ. ปฏิบัติ ทำให้ อบจ. ไม่มีอำนาจที่จะขับเคลื่อนโจทย์ของท้องถิ่นได้ อีกทั้งอำนาจหน้าที่บางส่วนของท้องถิ่นยังทับซ้อนกับส่วนกลางอีกด้วย
ล่าสุดเมื่อวันที่ 12 มกราคม 2568 The Active – Policy Watch ไทยพีบีเอส ร่วมกับภาคีเครือข่าย เปิดพื้นที่สาธารณะ 3 พื้นที่ ได้แก่ ชลบุรี ภูเก็ต และเชียงใหม่ เพื่อสื่อสารความสำคัญของการเลือกตั้งท้องถิ่น การกระจายอำนาจ และการใช้งบประมาณระดับท้องถิ่น ผ่าน “Policy Forum ครั้งที่ 27 : เลือก อบจ. เลือกอนาคตท้องถิ่น”
ด้าน ดร.สติธร ธนานิธิโชติ ผู้อำนวยการสำนักนวัตกรรมเพื่อประชาธิปไตย สถาบันพระปกเกล้า มองว่า ถ้าจะแก้ปัญหาเรื่อง “การกระจายอำนาจที่ยังไม่เป็นจริง” ต้องมีพื้นที่เปิดให้คิดและออกแบบร่วมกัน ซึ่งในวันนี้ยังไม่มีให้เห็น
“อย่างไรก็ตามในวันนี้ เราอยู่ภายใต้ข้อจำกัดที่ถูกตีกรอบแล้วว่า อบจ.จะต้องทำอะไร ในกฎหมายระบุไว้แล้วว่าจะจัดสรรงบประมาณอย่างไร จัดเก็บได้จากตรงไหน ส่วนกลางดูแลอะไร ดังนั้นตอนนี้ไม่ใช่วาระที่จะมารื้อ เพียงแต่กลายเป็นเรื่องที่เราจะต้องหาคนเข้าไปทำงานภายใต้โครงสร้างที่ล็อกไว้ แต่ถ้าถามว่าในอนาคตควรจะถูกปรับเปลี่ยนไหม ถ้าเราทบทวนข้อมูลเหล่านี้ดูดี ๆ ก็จะพบว่าจำเป็น”
“สิ่งที่ต้องคิดต่อคือตอนนี้เราทำอะไรได้บ้าง และในการปรับบทบาท อบจ. จะให้เป็นไปในรูปแบบเดียวกันกับ ชัชชาติ สิทธิพันธุ์ ผู้ว่าฯ กทม. ที่ทำอยู่คือ นโยบายเส้นเลือดฝอย อะไรที่ส่วนกลางหรือเส้นเลือดใหญ่ทำ ก็ให้ส่วนกลางดูแล แต่จะไปสนับสนุนเทศบาล อบต. เป็นหลัก หรือจะเข้าไปเสริมเส้นเลือดใหญ่ (ส่วนกลาง) ที่ดูแลไม่ทั่วถึง ตรงนี้เป็นหน้าที่ของ อบจ. หรือส่วนกลางที่จะต้องช่วยกันคิดต่อ” สติธร กล่าวทิ้งท้าย
อย่างไรก็ตาม การกระจายอำนาจท้องถิ่นยังถูกผลักดันให้เติบโตขึ้นอย่างช้า ๆ เพียงแต่ขาดความต่อเนื่องในการผลักดันด้วยข้อจำกัดทางกฎหมายและปัจจัยจากสภาวะทางการเมืองในปัจจุบัน แต่ยังคงเป็นที่พูดถึงในวงการนักวิชาการอยู่เสมอ หลังการเลือกตั้ง นายก อบจ. และ ส.อบจ. ในวันที่ 1 กุมภาพันธ์ 2568 ทิศทางการกระจายอำนาจจะไปในทิศทางใด ต้องจับตาสถานการณ์การเมืองในอนาคตต่อไป
