วันที่ 5 กันยายน 2565 ผู้สื่อข่าวรายงานว่า รศ.ดร.อรทัย ก๊กผล หรือ อาจารย์น้อง รองเลขาธิการสถาบันพระปกเกล้า และอาจารย์ประจำสาขาบริหารรัฐกิจ คณะรัฐศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ ได้เสียชีวิตลงด้วยโรคมะเร็ง เมื่อวันที่ 4 ก.ย. ที่ผ่านมา โดยมีนักวิชาการ ผู้ที่เคยร่วมงาน ลูกศิษย์ รวมไปถึงบุคคลในแวดวงท้องถิ่น ร่วมแสดงความไว้อาลัยเป็นจำนวนมาก
สำหรับ รศ.ดร.อรทัย ก๊กผล เป็นบุคคลที่สร้างคุณประโยชน์ให้กับวงการท้องถิ่นเป็นอย่างยิ่ง ผ่านการทำงานด้านวิชาการที่ส่งเสริมให้มีการกระจายอำนาจจากส่วนกลางไปยังท้องถิ่น และกระตุ้นให้ผู้บริหารท้องถิ่นทำงานอย่างมีธรรมาภิบาล โปร่งใสและตรวจสอบได้ โดยเฉพาะที่มาที่ไปของ “รางวัลพระปกเกล้า” รางวัลสำคัญของคนท้องถิ่น ที่มี “อาจารย์น้อง” เป็นผู้ผลักดัน ขับเคลื่อน และเป็นหนึ่งในคณะกรรมการพิจารณารางวัลพระปกเกล้าด้วย
รศ.ดร.อรทัย ก๊กผล เป็นหนึ่งในคณะทำงานที่มีบทบาทสำคัญ ในการสร้างท้องถิ่นให้แข็งแรง โดยเสริมกระบวนการ “การให้รางวัล” กับคนที่ทำความดี เชื่อว่าจะกลายเป็นแรงจูงใจสำคัญ ให้กับผู้บริหารท้องถิ่น ในการทำงานอย่างโปร่งใส และมีการพัฒนาอย่างต่อเนื่อง ซึ่งก็คือ “รางวัลพระปกเกล้า” นั่นเอง
ดังบทสัมภาษณ์ตอนหนึ่ง ที่เคยให้ไว้กับ นิตยสารท้องถิ่น ฉบับปี 2551 ว่า “สถาบันพระปกเกล้า เราเน้นเรื่องการพัฒนาประชาธิปไตย เน้นเรื่องของธรรมาภิบาล แล้วเราก็ได้ยินข่าวที่เกี่ยวกับปัญหาการทุจริตของ อปท. มามาก เพราะฉะนั้นการจะเข้าไปส่งเสริมประชาธิปไตยใน อปท. เราก็เชื่อว่าต้องเน้นไปที่เรื่องการมีส่วนร่วม คือคุณได้อำนาจจากรัฐไป รัฐบาลกระจายอำนาจให้ไป แต่ถ้าคุณไปทำตัวเหมือนเจ้าขุนมูลนาย ทำตัวเป็นข้าราชการ การปกครองท้องถิ่นก็จะเป็นเรื่องไร้ความหมายไปเลย เพราะฉะนั้น อปท. ต้องเปลี่ยนการทำงาน ไม่ให้เหมือนราชการแบบเดิม ต้องเน้นการมีส่วนร่วม เน้นความโปร่งใส ถ้าจะให้ประชาชนรู้สึกว่าเป็นเรื่องของเขา ก็ต้องให้เขารู้เรื่องนั้น ซึ่งคือเหตุผลที่มาของการตั้งรางวัลพระปกเกล้าขึ้นมา เราต้องการส่งเสริมให้ท้องถิ่นเดินทางไปในทิศนี้ ให้ท้องถิ่นเห็นความสำคัญของการมีส่วนร่วม เห็นความสำคัญของการให้ประชาชนเข้ามารู้เรื่องการบริหาร เพื่อให้การบริหารเป็นไปอย่างโปร่งใส”
“เรามีหน้าที่ส่งเสริม เมื่อเราคิดแบบนี้ก็ต้องมีการให้รางวัลกับคนที่ทำความดี เพื่อให้กลายเป็นแรงจูงใจสำคัญ เรารู้ความต้องการของพวกผู้บริหาร รู้จริตของผู้บริหารท้องถิ่น การได้รางวัลจะทำให้เขามีชื่อเสียง พอมีชื่อเสียงโอกาสที่จะได้รับการยกย่องจากคนในชุมชน นำไปสู่การชนะเลือกตั้ง นี่คือมุมที่เราคิดว่ารางวัลน่าจะเป็นแรงจูงใจ แต่ในขณะเดียวกันท่านนายกฯ หลายแห่งก็ยังใช้รางวัลนี้เป็นแรงจูงใจให้กับพนักงานของตนเองได้อีกด้วย มีนายกฯ มาเล่าให้ฟังว่า จริงๆ แล้วเขารู้สึกว่าท้องถิ่นของเขายังไม่พร้อมสำหรับรางวัล แต่เขาไม่มีวิธีอะไรไปเปลี่ยนการทำงานของลูกน้อง นายกฯ ก็เลยบอกไปว่า ปีนี้ถ้าได้เข้ารอบรางวัลพระปกเกล้า นายกฯ จะพิจารณาผลงานเป็นพิเศษ ก็เลยทำให้ลูกน้องเกิดความร่วมมือร่วมใจ นี่คือสิ่งที่เราอยากให้เกิดขึ้น คือ ทิศทางที่อยากให้ท้องถิ่นเป็นไป แล้วรางวัลของเราก็ไม่ได้เป็นการบังคับนะ เป็นเรื่องของความสมัครใจ ถ้าที่ไหนรู้สึกว่าตัวเองมีความพร้อม อยู่ในมิติรางวัลของเรา เขาก็สมัครกันเข้ามา”
นอกจากความพยายามส่งเสริมศักยภาพของผู้บริหารท้องถิ่นแล้ว อาจารย์น้องยังเป็นบุคคลสำคัญอีกบุคคลหนึ่งที่ให้ความคิดเห็นเชิงวิชาการ ที่เป็นประโยชน์ต่อทิศทางการขับเคลื่อนการกระจายอำนาจสู่ท้องถิ่น ให้เข้ารูปเข้ารอย และเป็นรูปธรรมมากขึ้น
โดยเฉพาะในแง่ของการออกกฎหมาย ที่ครั้งหนึ่งเคยให้ความคิดเห็นเกี่ยวกับร่างฯ พ.ร.บ.จังหวัดจัดการตนเอง ซึ่งมีการกำหนด “สมัชชาพลเมือง” ขึ้น ว่าองค์กรดังกล่าว จะทำให้บทบาทของสภาท้องถิ่นอ่อนแอลงไป
“เราพูดถึงสมัชชาภายใต้กฎต่างๆ แต่ความชัดเจนของสภาท้องถิ่นกลับหายไป ที่ผ่านมาสิ่งหนึ่งของความเปลี่ยนแปลงของ อปท. คือการเปลี่ยนมาเลือกผู้บริหารท้องถิ่นโดยตรง ทำให้สภาท้องถิ่นอ่อนแอลงไป การตรวจสอบอ่อนแอมาก ดังนั้นหากเป็นรูปแบบที่เขียนไว้ในร่างรัฐธรรมนูญ สมัชชาพลเมืองดูเหมือนจะมีน้ำหนักมาก เราจะยิ่งเห็นบทบาทของสภาท้องถิ่นที่ยิ่งอ่อนแอลงไปอีก
ในความคิดเห็นส่วนตัว ไม่อยากเห็นองค์กรที่เรียกว่า “สมัชชาพลเมือง” ครั้งแรกที่ได้ยินองค์กรเช่นนี้ในร่าง พ.ร.บ.จังหวัดจัดการตนเอง ได้ตั้งคำถามมาตลอดว่า สมัชชาหรือองค์กรภาคพลเมือง วิธีคิดหรือการจัดบทบาทเป็นอย่างไร ถ้าเป็นองค์กรในฐานะตัวแทนของประชาชนในพื้นที่ ทำไมจึงไม่ให้อยู่ในสภาท้องถิ่น ทำให้การบริหาร อปท. ซึ่งควรจะเป็นที่เข้าใจง่าย และบทบาทไม่ซ้ำซ้อนกัน ในการออกแบบ อปท.ที่เกี่ยวกับองค์กรที่เป็นตัวแทนของประชาชนด้วยวิธีการเลือกตั้งมีหลากหลายวิธีมาก จะทำให้สภาท้องถิ่นเป็นสภาแบบ Inclusive คือ รวบรวมประชาชนเข้าไปอยู่ในสภาท้องถิ่น สามารถทำได้ ไม่ว่าจะเป็นเรื่องสัดส่วนสตรี สัดส่วนเกษตรกร สัดส่วนภาคอาชีพต่างๆ สามารถออกแบบได้และมาอยู่ในสิ่งที่เรียกว่า สภาท้องถิ่น จะมีงบประมาณหรืออะไรก็ตาม โดยไม่ต้องมางัดกันเอง” ตอนหนึ่งในบทสัมภาษณ์ เกี่ยวกับ พ.ร.บ.จังหวัดจัดการตนเอง และทิศทางการกระจายอำนาจของท้องถิ่น ในนิตยสารผู้นำท้องถิ่น ฉบับปี 2559
รศ.ดร.อรทัย ก๊กผล เป็นบุตรีของ นายเจี่ย ก๊กผล อดีตรัฐมนตรีช่วยว่าการกระทรวงพาณิชย์ อดีต ส.ส.สมุทรสาครหลายสมัย จบการศึกษามัธยมศึกษาตอนต้น โรงเรียนสมุทรสาครบูรณะ จ.สมุทรสาคร จบมัธยมศึกษาตอนปลาย โรงเรียนเตรียมอุดมศึกษา, รัฐศาสตร์บัณฑิต สาขาบริหารรัฐกิจ (เกียรตินิยมอันดับหนึ่ง) มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ ปริญญาโท รัฐศาสตร์มหาบัณฑิต ด้านรัฐศาสตร์ สาขาบริหารรัฐกิจและนโยบายสาธารณะ มหาวิทยาลัยลอนดอน สหราชอาณาจักร และประกาศนียบัตรชั้นสูง ด้านการพัฒนา (Development Studies) มหาวิทยาลัยแคมบริดจ์ สหราชอาณาจักร และปริญญาเอก ปรัชญาดุษฎีบัณฑิตด้านรัฐศาสตร์ มหาวิทยาลัยโตรอนโต ประเทศแคนาดา
ด้านการทำงาน เคยดำรงตำแหน่งเลขานุการศูนย์ศึกษาและพัฒนาการปกครองท้องถิ่น มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ เป็นคณะทำงานเตรียมการประชุมสุดยอดนายกเทศมนตรีสตรี และผู้ชำนาญการประจำคณะกรรมาธิการปกครอง สภาผู้แทนราษฎร นอกจากนี้ยังเป็นอาจารย์ประจำสาขาวิชาบริหารรัฐกิจ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ มีผลงานทางวิชาการจำนวนมาก รวมทั้งเป็นรักษาการผู้อำนวยการ วิทยาลัยพัฒนาการปกครองท้องถิ่น และรองเลขาธิการสถาบันพระปกเกล้า
สำหรับกำหนดการพระราชทานน้ำหลวงอาบศพ สวดพระอภิธรรม และ พระราชทานเพลิงศพ รศ.ดร.อรทัย จะจัดขึ้น ณ ศาลาใหญ่ วัดเจษฎาราม ต.มหาชัย อ.เมือง จ.สมุทรสาคร โดยมีพิธีพระราชทานน้ำหลวงอาบศพในวันจันทร์ที่ 5 ก.ย. เวลา 17.00 น. พิธีสวดอภิธรรมศพวันจันทร์ที่ 5 – วันอาทิตย์ที่ 9 ก.ย. เวลา 19.00 น. และพระราชทานเพลิงศพในวันเสาร์ที่ 10 ก.ย. 65 เวลา 16.00 น.
(ที่มา หนังสือนิตยสารผู้นำท้องถิ่น ฉบับปี 2551)
(ที่มา หนังสือนิตยสารผู้นำท้องถิ่น ฉบับปี 2559)
